Hoe kies je de juiste beitel?

Beitels spelen een belangrijke rol bij het maken van traditionele houtverbindingen, maar je kan ze ook gebruiken als je een houten oppervlak dieper wil uitsteken. En als je steen wil bewerken met brute kracht, kan je ook aan de slag met een koud- en voegbeitel. Er zijn best wel een heleboel soorten beitels te ontdekken. In dit artikel beperken we ons tot het materiaal dat je als doe-het-zelver nodig hebt.

 

Een beitel: de basis

Een beitel is een handgereedschap met een scherpe, metalen snijkant aan het uiteinde, gebruikt voor het snijden, bewerken of vormen van materialen zoals hout, steen of metaal. Het wordt vaak gebruikt in combinatie met een hamer om precieze uitsparingen of vormen te maken.

Hoe ziet een beitel eruit?

Een beitel bestaat uit twee delen:

• Het beitelblad: Het metalen deel met een scherpe snijkant.
• De hecht: Het handvat, meestal van hout of kunststof.

De snijkant is aan de voorkant schuin geslepen (de vouw) en zorgt voor een scherpe rand (de snede). De schuine buitenkanten helpen om de beitel makkelijk door het materiaal te laten glijden en te gebruiken in hoeken.

De slijphoek bepaalt hoe scherp en sterk de snede is. 25° wordt gebruikt voor zachthout, 30° voor hardhout

Verstevigd handvat

Sommige beitels hebben een metalen kap aan het einde van het handvat. Dit maakt ze steviger, maar gebruik liever een houten hamer in plaats van een metalen hamer. Met een metalen hamer kan je het handvat beschadigen of bramen op de beitel slaan.

Soorten beitels

Voor houtbewerking

Als doe-het-zelver heb je eerst en vooral een basisset nodig met enkele houtbeitels. Je kan zo al diverse breedtes gaan uitsteken.

Houtbeitel (steekbeitel)

• Voor het snijden en bewerken van hout
  
• Verkrijgbaar in verschillende breedtes (4 - 32 mm)
  
• Werk altijd in de richting van de houtnerf voor een nette snede

Gatbeitel

• Scherpe, smalle en stevige beitel
• Speciaal voor gaten en sleuven te kappen in houtverbindingen zoals een pen-en-gatverbinding

Guts

• Beitel met een hol blad voor ronde en gebogen sneden
• Ideaal voor houtsculpturen, lepels en kommen
• Deze bestaat in twee verschillende uitvoeringen:
  • Steekguts: Snijkant aan de binnenkant (holle kant), voor gaten en uitsparingen
  • Vermetguts: Snijkant aan de buitenkant (bolle kant), voor gleuven en decoraties

Toepassingen met een steekbeitel

Lichte werken

Met de beitel kan je aan de slag voor kleine, lichte werkjes zoals het scherpen van je potlood. Snij zachtjes wat hout weg. Om een fijne potloodlijn te krijgen, ga je nog even over wat schuurpapier.

De beitel is ook geschikt als je vlug een spie wil maken. Zoek een stukje hout waarbij je met de vezel mee kan uitsteken, dat om gemakkelijk te werken. Zet de beitel in en zet de beitel aan het werk door er met je gewicht op te duwen. Werk het vervolgens bij tot je het gewenste resultaat hebt. Oude verf- of lijmresten op je werkstuk kan je ook met een beitel wegwerken.

Houtverbindingen

Stel dat je de dikte van een balkje wil laten inpassen in de andere houten balk. Dan ga je zo te werk: Teken eerst af. Let er altijd op dat je het werkstuk stevig vastzet én dat je bij het beitelen van je lichaam weg werkt. Zaag eerst één zijde uit met de rugzaag. Je zou de andere zijde uiteraard ook kunnen uitzagen, maar dat kan je met een beitel ook. Daarvoor werk je eerst uit volgens de afgetekende lijn en beitel je vervolgens laag per laag uit.

Het laatste stuk snijd je uit. Klem de beitel daarvoor goed vast in het midden en duw met je eigen gewicht via zijwaartse bewegingen het hout verder uit tot je een mooi egaal vlak bekomt.

Om een gewone tandverbinding te maken met een beitel, teken je eerst af wat je wil verwijderen. Markeer het gedeelte dat weg mag en zaag aan beide zijden al uit met de rugzaag. In het midden maak je nog een extra inkeping.

Dan kan je met de beitel aan de slag. Hou de beitel in het midden vast en werk in de richting van de nerven mee, naar de uitgezaagde lijnen toe. Het laatste gedeelte steek je uit. Leg de beitel plat en maak een zijdelingse beweging en werk weg tot aan de potloodlijn. Controleer of het vlak effen is afgewerkt met behulp van het beitelblad en werk mogelijke oneffenheden nog weg.

Nog een kleine aandachtspunt: als je een lijn wil uithakken, dan zet je de beitel éérst een beetje voor de afgetekende lijn in. Als laatste snijd je dan het hout weg door er haaks op te werken.

Houtblok inwerken in je werkstuk

Teken eerst af en zet de beitel zo in dat je een vierkant afbakent. Het hout dat je wil wegwerken, kan je nu wegwerken met de beitel. Zet de beitel op de hoek.

Hou de beitel daarbij beneden zo dicht mogelijk vast, net zoals je een balpen zou vasthouden. Dan kan je veel preciezer werken.

Duw een steek in het hout, roteer de beitel en steek opnieuw. Zo werk je voort tot je aan de andere zijde bent. Het hout kan je dan laag per laag gaan uitbeitelen. Wil je nog dieper uitwerken? Wandel dan nogmaals en werk opnieuw uit.

Voor ruwe werken

Koudbeitel

Een koudbeitel kan je gebruiken voor brute werken in steen – met behulp van een moker. De beitel is gemaakt uit gesmeed gereedschapsstaal en dit uit één stuk voor de stevigheid. Met de koudbeitel kan je dan aan de slag om stenen af te kappen of gaten in muren te maken om bijvoorbeeld elektrische leidingen door te kunnen trekken.

Gebruik altijd een veiligheidsbril, hoe klein het klusje ook. Er kan altijd een steenbrokje van de steen afketsen en dat wil je niet in je oog hebben zitten.

Voegbeitel

De voegbeitel is in principe niets anders dan een gewone koudbeitel, alleen is de vouw veel breder. Een voegbeitel gebruik je om voegen uit te hakken of tegels te verwijderen.

Voor bewerkingen met deze beitel heb je eveneens een moker nodig. Dat maakt het makkelijker om muurvoegen uit te hakken of tegels uit te breken.

Onderhoud & opberging

Hoe slijp je een beitel?

Is de beitel zwaar gehavend met bramen? Dan is het best dat hij eerst wordt geslepen op een slijpmolen. De beitel slijp je in een hoek van 25 à 30 graden. Een hoek van 25° graden dient voor bewerkingen in zacht hout, 30° graden voor bewerkingen in hardere houtsoorten.

In principe volg je bij het slijpen van je beitel gewoon de hoek zoals die eerder was geslepen. Hou de beitel vast aan het blad en duw met een lichte druk de beitel heen en weer tegen de slijpmolen. Gebruik de volledige breedte van de slijpsteen, zo heb je een gelijkmatige slijping van je beitel. Controleer verder regelmatig of het snijvlak goed staat. Zijn er nog steeds bramen zichtbaar? Werk dan nog wat bij.

Braam verwijderen

Eén enkele braam aan een geslepen beitel verwijder je met behulp van een wetsteen. Hou de beitel vast in de ene hand, laat de beitel op zijn vouwvlak rusten op de steen.

Oefen met enkele vingers een lichte druk uit en maak een roterende beweging waarbij je de volledige steen gebruikt. Zo creëer je geen geulen in de wetsteen. Keer de beitel om en leg hem ook eens vlak zodat je de andere kant kan bewerken. Minieme bramen werk je vervolgen nog weg met een klein houten blokje.

Beitels opbergen

Voor het veilig opbergen van je beitels zit er meestal een beschermkapje die je over de snijkant kan schuiven. Maak daar gebruik van. Zo vermijd je dat er kappen ontstaan als je de beitel onzorgvuldig weg legt. Of leg ze aan de kant in een houder waar je beitels in kunnen rusten.

Bewaar de beitels bovendien ook op een droge plaats om corrosie te vermijden.