RE-VRAC Belgium: eerste barometer over bulk en hergebruik van verpakkingen

De sector staat klaar, maar de vraag van de consument blijft achter. Dat blijkt uit RE-VRAC Belgium, de eerste economische barometer voor bulk en hergebruik in België. Het onderzoek is het resultaat van een samenwerking tussen Fost Plus en ConsomAction, de Belgische federatie van professionals binnen de sectoren van bulkverkoop, hergebruik, duurzame consumptie en circulaire economie.

90 procent van de bedrijven in de bulksector en 80 procent van de spelers in hergebruik die deelnamen aan de barometer, zagen het licht na 2010. Dit wijst enerzijds op de recente groei binnen de sector, maar anderzijds ook op de operationele maturiteit van de spelers. Voor bulkgoederen is de snelle groei te verklaren door het gebruik van eenvoudige technologieën en commerciële praktijken die geen zware industriële investeringen vereisen. Hergebruik steunt op een lange traditie in België, bijvoorbeeld voor dranken zoals vruchtensappen en bier. De meeste bevraagde bedrijven zijn klein, met gemiddeld 1 à 2 voltijdse werknemers, soms aangevuld met vrijwilligerswerk.

Vicieuze cirkel

De omzet binnen hergebruik stijgt gemiddeld met 11 procent per jaar (2022-2024), terwijl bulkverkoop een jaarlijkse groei van 7 procent kent. Meer dan de helft (58%) van de bevraagde bedrijven genereert al een positieve operationele marge. Dat geldt voornamelijk voor bedrijven actief in transport en de B2B-HoReCa, waar systemen matuur en competitief zijn dankzij meer voorspelbare consumptiemodellen. De retailsector, de B2C-horeca en de e-commerce kennen daarentegen een lagere rentabiliteit, wat het gevolg is van de afhankelijkheid van individuele consumentengewoonten en kleinere marges.

"Deze barometer bevestigt dat België beschikt over een solide basis en een sterk potentieel om van hergebruik en bulkverkoop de nieuwe standaard te maken binnen een circulaire markt”, zegt Sylvie Droulans, directrice van ConsomAction. “Toch merken we dat veel spelers lijken te wachten tot de markt zodanig is geëvolueerd dat duurzaam produceren en consumeren vanzelfsprekend, competitief en kostenefficiënt worden. Deze gedachtegang remt vooruitgang binnen de sector af. Om uit deze vicieuze cirkel te raken, is het essentieel om mechanismen te ontwikkelen die het potentieel kunnen omzetten in daadwerkelijke marktadoptie.”

Lokale spelers

De bulksector wordt sterk gedomineerd door voedingsmiddelen, hoewel ook non-food producten, zoals cosmetica, huishoudelijke producten en hygiëneproducten, aan belang winnen. De hoeveelheid aan producten in het assortiment loopt sterkt uit elkaar. Meestal is bulk een aanvulling op voorverpakte producten, eerder dan een exclusief model. Een derde van de deelnemende bedrijven geeft aan dat ruim de helft van hun bulkproducten van Belgische oorsprong is en dat het merendeel daarvan minder dan 50 km aflegt. Dit wijst op een sterke voorkeur voor lokale producten in het aanbod en steun aan lokale spelers.

Belangrijkste obstakels

Bulkverkoop is nog onvoldoende ingeburgerd bij de consument (42%) door de concurrentie van voorverpakte producten, gebrek aan gewoonte, de perceptie van complexiteit en zorgen over hygiëne.

• Logistieke beperkingen (18%): sommige producten lenen zich niet voor bulktransport, maar ook onvoldoende capaciteit en opslag kunnen obstakels vormen.
• De complexiteit van de regelgeving (16%), bijvoorbeeld op vlak van etikettering, hygiëne en traceerbaarheid, die vaak als vaag of ontoereikend wordt beschouwd.

Hoge investeringskosten

Herbruikbare huishoudelijke verpakkingen zitten in de lift, want op de Belgische markt zijn reeds 43 procent van de huishoudelijke verpakkingen en 82 procent van de industriële verpakkingen (in gewicht) herbruikbaar. Toch blijft voor deelnemers aan de barometer de kostprijs van herbruikbare verpakkingen het grootste obstakel: hun eenheidsprijs ligt vaak hoger dan die van eenmalige verpakkingen, wat doorweegt op de keuzes van de consument. De bevraagde bedrijven noemen de volgende belangrijke obstakels:

• Herbruikbare verpakkingen zijn nog onvoldoende ingeburgerd bij de consument (32%): Consumentengewoontes zullen pas veranderen wanneer de juiste incentives en infrastructuur aanwezig zijn.
• Hoge investeringskosten (23%) die gelinkt zijn aan het verbeteren van de toeleveringsketen (23%), aangezien de coördinatie tussen de inzameling, reiniging en herverdeling van herbruikbare verpakkingen vaak sterk gefragmenteerd blijft.

Duurzame keten

Volgens de milieubarometer 2024 van Fost Plus beschouwt 56 procent van de Belgen de klimaatverandering als een belangrijke uitdaging en vindt 80 procent dat er te veel wegwerpverpakkingen zijn. Zo sorteert 82 procent van de Belgen thuis altijd hun afval. Toch zegt slechts 33 procent al te kiezen voor herbruikbare verpakkingen. “Deze kloof tussen onze intenties en ons effectieve gedrag toont aan dat er dringend nood is aan praktische oplossingen, incentives en strengere regels”, stelt Fost Plus.

"De verandering moet door alle economische actoren gedragen worden”, zegt Valerie Bruyninckx, woordvoerster van Fost Plus. “Enerzijds vragen bedrijven om een duidelijker kader dat hen zekerheid biedt op de lange termijn. Anderzijds hebben consumenten behoefte aan betere begeleiding, zodat duurzame keuzes vanzelfsprekend worden. Onze ambitie is duidelijk: hergebruik en preventie zijn, naast recyclage, de hefbomen die we nodig hebben om te evolueren naar een echt duurzame keten voor verpakkingsmaterialen.”